Cebene جبن :

  جَبِينانِ iki şakak yani alnın iki yanı demektir. جُبْن ise kalbin güçlü olması gereken yerde zayıf kalmasıdır. Yüreksiz veya korkak anlamında جَبان şeklinde kullanılır. (Müfredat) 

  Kuran’ı Kerim’de isim olarak sadece 1 defa geçmiştir. (Mu'cemu-l Mufehres)

  Türkçede kullanılan şekilleri cebin (korkak) ve cebânet (korkaklık)tır. (Kuranı Anlayarak Okuma Rehberi) 

Fe istinâfiyyedir. Cümle şart üslubunda gayrı talebi inşai isnadtır. Lemma, hîne manasında şart anlamı taşıyan zaman zarfıdır. Cümleye muzaf olur. Şart fiili olan eslemâ’ya muzaftır. Cümlede icazı hazif vardır. Şartın cevabı mahzuftur. Takdiri; zahera sabruhuma (sabrı ortaya çıktı) şeklinde olabilir.

Ayetteki ikinci cümle şart cümlesine matuftur.

İkisi de teslim olup da... isteslema ya da sellema demektir ki, kurban kendini, İbrâhîm de oğlunu teslim edince demek olur, zaten bu iki kalıpla da okunmuştur. Bu üç fiilin aslı esleme, istesleme ve selleme şeklinde olup, selleme hâza lifülanin deyiminden gelir ki, birine karşı samimi olmaktır, çünkü onunla tartışmamıştır. Onu alnı üzerine yatırınca... yanı (şakağı) üzerine demektir. Onun işaretiyle onu yüzükoyun yatırdığı da söylenmiştir, Tâ ki, bir değişiklik gördüğü zaman acınıp da boğazlamaktan vazgeçmesin. Bu da Mina'da büyük kayanın yanında idi, yahut mescidine bakan bölgede, ya da bugün kurban kesilen yerde idi. Beydavi)

Ayet vav’la eslemâ cümlesine matuftur. En müfessiriyye, nida cümlesi de tefsiriyyedir. Ya nida harfi, ibrahimu münadadır.

Âyet-i kerîme’de geçen Nadeyna cümlesi Lemma’nın cevabıdır. Vav ise zâittir. (Celaleyn Tefsiri)

Nidâ harfi olan ’’yâ’’ da çoğu zamân müsteâr olarak kullanılır. Bu harf aslında uzakta olan muhâtab için kullanılır. Ama muhâtabın gafleti, şuûrsuz olması ya da bu menzîle konması gâyesiyle yakında olan muhâtab için müsteâr olarak kullanılır. İşte bunun için Allahu teâlâ yakın olan kuluna ‘‘yâ’’ diye hitab eder. Kul da aynı şekilde Rabbi’ne ‘‘yâ’’ diye hitab eder. Halbuki O, kuluna şah damarından daha yakındır. Bunun belâğî mânâsı; günâhlarımızdan çok etkilenmemiz ve bu sebeple Allah’a uzak olduğumuzu farketmemizdir. Yakında olan için vaz edilmiş ‘‘yâ’’ harfi, uzakta olan için vaz edilmiş nidâ harfine benzetilir. Teşbîh, küllîyâttan kaynaklanıp cüz’iyyât üzerinde gerçekleşir. Uzak için vaz edilmiş nidâ harflerinden bir cüz olan ‘‘yâ’’ harfi, yakın için vaz edilmiş nidâ harflerinden biri yerine müsteâr olmuştur. (Kuran Işığında Belagat Dersleri Beyan İlmi)

قَدْ صَدَّقْتَ الرُّءْيَاۚ 

Bu ayet nidanın cevabı olarak gelmiştir. Qad tekid bildiren tahqiq harfidir. Cümle faidei haber talebi kelamdır. Erru’yâ’daki el takısı ahd içindir.

Saddeqnâ tefi’îl babındadır. Bu bab fiile çokluk (fiilin, failin veya mefulun çokluğu), bir tarafa yönelme, mefulu herhangi bir vasfa nisbet etmek, gidermek, bir terkibi kısaltmak, eylemin belli bir zaman diliminde meydana gelmesi, özneyi fiilin türediği şeye benzetmek, sayruret, isimden fiil türetmek, hazır olmak, birşeyin aralıklarla tekrarlanması manalarını katar. 

اِنَّا كَذٰلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِن۪ينَ

Ayet isti’nafiyye olarak fasılla gelmiştir. 

İnne ile tekid edilmiş isim cümlesi faide-i haber talebi kelamdır. Kezâlike, amili neczî olan mahzuf mefulu mutlaka müteallıktır. Veya ke misle manasında ismi mana, mahzuf mukaddem masdar için sıfat, zalike ismi işarettir. 

Kezalike kendinden önceki bir manaya işaret eder. Ancak çoğu zaman o da müstakil bir lafız değildir. Burada hem ke hem de za işaret ismi aynı şeye işaret eder. Dolayısıyla bu durumu benzetecek yine kendisinden daha mükemmel bir şey bulunamadığını ifade eder. (Duhan Suresi Belaği Tefsiri, Muhammed Ebu Musa, Duhan/28)

Neczî fiili inne’nin haberidir. İnne’nin haberinin muzari fiil oluşu, hükmü takviye ve teceddüt ifade eder. El muhsinîne lafzı neczî filinin mefuludur.

El muhsinîne’deki el takısı ahdi ilmi ifade eder.

Saddaqte - muhsinîne kelimeleri arasında muraatün nazir sanatı vardır.

Mübteda ve haberden oluşan ayet, inne ve lamul muzhalaka ile tekid edilmiştir. İnkari kelamdır.

Müsnedün ileyhin işaret ismiyle marife olması tazim ifade eder. Ayrıca imtihanın haza ile işaret edilmesinde istiare oluşmuştur. Bilindiği gibi işâret ismi, mahsûs şeyler için kullanılır. Ama burada olduğu gibi, aklî şeyler için kullanıldığında istiâre olur. Câmi; her ikisinde de ‘‘vücûdun tahakkuku’’dur. (Kuran Işığında Belagat Dersleri Beyan İlmi)

Cümlenin müsnedi isim cümlesi formunda gelmiştir. Huvel belâul mubîn cümlesi mahallen merfudur. 

Vav atıftır. Zibhin’deki tenvin tazim ve teşrif ifade eder.

Büyük; kadri, kıymeti büyük demektir. Yoksa bedenen büyük olduğunu kastetmemiştir. Kadrinin büyüklüğü, boğazlanması emrolunan oğlunun yerine fidye olmasından yahut kabule mazhar oluşundan ötürüdür. (Kurtubi)

Vav atıftır. Ayet faidei haber ibtidai kelamdır. Car mecrur olan aleyhi’nin müteallaqı tereknâ fiilidir.

Fil âhirîne ise tereknâ fiilinin muqadder mefulünün sıfatına muteallıqtır. El âhirîne’deki el takısı hakiki istiğrak ifade eder.

Ayet ta’liliye olarak fasılla gelmiştir. Ayette icazı hazif vardır.

Kezalike deki ke, misli manasında, amiline takdim edilmiş mahzuf masdarın sıfatı olarak nasb mahaldedir. Yani, neczî el muhsinîne cezâen misli zâlike şeklindedir.

Müsbet, haberî fiil cümlesidir. El muhsinîne’deki el takısı ahd içindir.

Biz, ihsan edicileri böyle mükâfatlandırırız. Onlardan güzellikle sözedilmesini baki kılarız. (Kurtubi)

Biz  iyi davrananları böyle mükâfatlandırırız. Bu da İbrahim a.s’a yapılan ikramın, ihsana karşı bir ödül olduğunun gerekçesidir. (Beydavi)

Şayet “Neden burada kezâlike neczî el muhsinîne (İhsan üzere hareket edenleri böyle mükâfatlandırırız işte) denilmiştir de, bunun dışındaki diğer kıssalarda innâ kezâlike neczîl muhsinîne (Biz, ihsan üzere hareket edenleri işte böyle mükâfatlandırırız!) denmiştir? dersen, şöyle derim: Bu kıssa içerisinde bundan önce (Biz, işte…) şeklinde (zamirle) geçtiği için, sanki bu zamirin atılmasıyla ikinci kez zikretme yerine bir kez zikretmekle yetinilerek (telâffuzda) hafiflik istenmiştir. (Keşşaf)

Ayet diğer bir ta’lil cümlesi olarak fasılla gelmiştir.

İnne ile tekid edilmiş, talebi kelamdır. Cümlede icazı hazif vardır. Car mecrur mahzuf habere muteallıqtır. İbâdinâ izafetinde Allah Teala’ya ait zamire muzaf olması kulları tazim ve teşrif içindir.

El mü’minîne lafzı ibâdinâ’nın sıfatı olarak gelmiştir. Sıfatlar anlamı zenginleştirmek için yapılan itnabtır. Ayetteki min ba’diyet içindir.

Son dört ayetin, 79,80,81,82. ayetlerle aynı olmasında, tekrir ve reddül aczi ales sadri sanatları vardır.

Vav atıftır. Müsbet fiil cümlesi olan ayet faidei haber ibtidai kelamdır. Nebiyyen hal olarak mansubtur. Hal itnab babındandır. Essâlihîne’deki el takısı ahd içindir. Min ise ba’diyedir.

وَبَارَكْنَا عَلَيْهِ وَعَلٰٓى اِسْحٰقَۜ 

Vav atıftır. Ayetin ilk cümlesi faidei haber ibtidai kelamdır.

وَمِنْ ذُرِّيَّتِهِمَا مُحْسِنٌ وَظَالِمٌ لِنَفْسِه۪ مُب۪ينٌ۟

Makabline matuf cümlede takdim tehir ve icazı hazif vardır. Min zurriyetihimâ mahzuf mukaddem habere muteallıqtır. Muhsinun, muahhar mübtedadır. Zâlimun, muhsinun’a matuftur.

Âyette müsnedün ileyh olan muhsinun ve zalimun kelimeleri bu cinslerden belirsiz kişiler  kastedildiği için nekre gelmiştir. Muhsinun (iyi) - zâlimun (zalim) kelimeleri arasında tıbak-ı icâb sanatı vardır. (Safvetü’t Tefâsir)

Vav istinafiyyedir. Lam, mukadder kasemin cevabına dahil olan harftir. Qad tahkik içindir. Tekid ifade eder. Ayet kasem üslubunda talebi inşai isnadtır. Ayette kasem fiilinin hazfi icazı haziftir.

Önceki ayete matuf olan bu ayet müsbet fiil cümlesi formunda gelmiştir. Faidei haber ibtidai kelamdır.

El azîm el kerbi’nin sıfatıdır. Sıfatlar anlamı zenginleştiren itnabtır. El kerbi’deki el takısı, ahdi sarihi ifade eder. El kerbil azîm surede daha önce geçmişti. (76. yet)

Necceynâ tefi’il babındadır. Sülasisi necâ’dır. Bu bab fiile çokluk (fiilin, failin veya mefulun çokluğu), bir tarafa yönelme, mefulu herhangi bir vasfa nisbet etmek, gidermek, bir terkibi kısaltmak, eylemin belli bir zaman diliminde meydana gelmesi, özneyi fiilin türediği şeye benzetmek, sayruret, isimden fiil türetmek, hazır olmak, birşeyin aralıklarla tekrarlanması manalarını katar.

Nesarnâhum cümlesi faidei haber ibtidai kelamdır. Öncesine matuftur. Müteakib cümle bu cümleye fe ile atfedilmiştir. Kâne’nin dahil olduğu isim cümlesinde hum fasıl zamiridir. El ğâlibîne kâne’nin haberidir. Müsnedin el takılı gelişi onlardaki bu vasfın kemal derecede olduğuna işaret eder. Cümle faidei haber talebi kelamdır. 

  Beyene بين :

  بانَ, تَبَيَّنَ ve إسْتَبانَ  fiilleri bir şey, iş ya da mesele açık, anlaşılır, belli, aşikar ve net hale gelmek anlamında kullanılır.

  بَيِّنَة kelimesi ister akla dayalı olsun ister somut olsun açık delil/belge/kanıt demektir.

  بَيان'a gelince bir şeyi ortaya koyup açıklamaktır. Ayrıca müphem ve mücmeli açıklayan söz de بَيان diye adlandırılmıştır. 

  بَيْنَ iki şey arasındaki boşluğu ve onların ortasını göstermek için kullanılan bir kelimedir. بَيْنَ sözcüğü ancak aralarında mesafe olan şeyler için kullanılır. (Müfredat) 

  Kuran’ı Kerim’de  pek çok farklı formda 523 defa geçmiştir. (Mu'cemu-l Mufehres)

  Türkçede kullanılan şekilleri beyan, beyanat, beyyinat, tebyin ve beynel mileldir. (Kuranı Anlayarak Okuma Rehberi) 

Vav atıftır. Ayet faidei haber ibtidai kelamdır. Car mecrur olan aleyhima’nın müteallaqı tereknâ fiilidir.

Fil âhirîne ise tereknâ fiilinin muqadder mefulünün sıfatına muteallıqtır. El âhirîne’deki el takısı hakiki istiğrak ifade eder.

Ayet ta’liliye olarak fasılla gelmiştir.

İnne ile tekid edilmiş isim cümlesi faide-i haber talebi kelamdır. Kezalike deki ke, misli manasında, amiline takdim edilmiş mahzuf masdarın sıfatı olarak nasb mahaldedir. Neczî fiili inne’nin haberidir. İnne’nin haberinin muzari fiil oluşu, hükmü takviye ve teceddüt ifade eder. Elmuhsinîne lafzı neczî filinin mefuludur. El muhsinîne’deki el takısı ahd içindir.

Ayet diğer bir ta’lil cümlesi olarak fasılla gelmiştir.

İnne ile tekid edilmiş, talebi kelamdır. Cümlede icazı hazif vardır. Car mecrur mahzuf habere muteallıqtır. İbâdinâ izafetinde Allah Tealaya ait zamire muzaf olması kulları tazim ve teşrif içindir.

Elmü’minîne lafzı ibâdinâ’nın sıfatı olarak gelmiştir. Sıfatlar anlamı zenginleştirmek için yapılan itnabtır. Ayetteki min ba’diyet içindir.

Mananın iyice yerleşmesi için son dört ayet, 79,80,81,82 ve 108,109,110,111 ayetler tekrar edilmiştir. Bu tekrarlarda tekrir ve reddül aczi ales sadri sanatları vardır.

Vav atıf veya istinafiyedir. İnne ve lamul muzhalaka ile tekid edilmiş, faidei haber inkari kelamdır. Cümlede icazı hazif vardır. Car mecrur inne’nin mahzuf haberine muteallıktır.

İlyâse kelimesi hemze’nin kesresiyle ve inne İlyâse şeklinde okunduğu gibi, vasıl yapılarak ve inne’l-yâse diye de okunmuştur. İlyas’ın İdris Peygamber olduğu da söylenmektedir. Nitekim İbn Mes‘ûd ilyâse yerine inne idrîse şeklinde okumuştur; kelime İdrâse diye de okunmuştur. Bu zatın Hazret-i Musa’nın biraderi Harun’un soyundan gelen İlyas b. Yasin olduğu da söylenmiştir. (Keşşaf)

Ayet müste’nefedir. Âyet-i kerîme’de geçen iz mukadder bir uzkur fiili ile mansûbdur.

Qâle muzafun ileyhtir. Mahallen mecrurdur. Mequlul qavl cümlesi istifham üslubunda talebi inşai isnadtır. Lâ nafiyedir. Cümle soru üslubunda gelmiş olsa da asıl anlamı tahkir ve tevbih olduğu için cümle mecazı mürsel mürekkeptir. Cümlede tecahülü arif sanatı da mevcuttur.

Elâ’nın tahdid veya arz harfi olmasına da cevaz vardır.

Ayetin ilk cümlesi istifham uslubunda talebi inşa isnadtır. Soru harfi hemze azarlama için olan inkâri istifhâmdır. Tedûne cümlesi nasb mahallinde tettequne cümlesinden bedeldir. Tezerûne cümlesi tedûne cümlesine matuftur.

İstifham üslubunda gelen cümle vaz edildiği manadan çıkarak tevbih ve tahkir ifade ettiği için mecazı mürsel mürekkeptir. Ayrıca cümlede tecahülü arif sanatı vardır.

Tedûne (tapıyorsunuz) - tezerûne (bırakıyorsunuz) kelimeler arasında tıbak sanatı vardır. (Safvetü’t Tefâsir) 

Baal’e mi dua ediyorsunuz?! Yani Baal’e mi tapıyorsunuz?! Bu, -tıpkı Menât ve Hubel isimleri gibi- onlara ait bir putun özel ismidir. (Keşşaf)

Mansub okunması durumunda lafzı celal, ahsenel hâliqîne’den bedeldir. Rabbekum, allahe’den bedeldir. Ve rabbe abâikum, makabline atıftır.

Allahe rabbekum ve rabbe âbâıkum (Lafza-i Celâl’i) mübteda olmak üzere merfû‘ okunduğu gibi, bedel olmak üzere mansûb da okunmuştur. Hamza geçiş yaparken mansûb, vakfederken de merfû‘ okurmuş. (Keşşaf)

Allah - rab kelimeleri arasında muraatün nazir sanatı vardır. Lafzı celalde tecrid sanatı vardır.

Ayetteki izafetler kısa yoldan izah ve muzafun ileyhleri tazim içindir.

Rab isminin tekrarında cinas ve reddül aczi ales sadri sanatları vardır.

Evvelîne itnab babından sıfattır. 

Herhangi bir takdir ya da hazf söz konusu olmaksızın mübteda ve haberdir. Yani: Allah sizin de Rabbinizdir, sizden önceki atalarınızın da Rabbidir. Ayrıca Ali b. Süleyman'ın ref ile okumanın daha uygun ve daha güzel olduğu kanaatinde olduğunu da gördüm. Çünkü ondan öncesi bir âyet sonudur, dolayısıyla yeni bir ifade başlangıcı olması daha uygundur. (Kurtubi)

Sayfada istisnasız vav ve nun - ye ve nun  harflerinden oluşan fasıla ahengi, okuyucunun göz ve kulak zevkine hitab eden latif bir sanatsal güzelliktir.