Kadir Sûresi 1-5 / Beyyine Sûresi 1-8 (598. Sayfa)
بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّح۪يمِ 
اِنَّٓا اَنْزَلْنَاهُ ف۪ي لَيْلَةِ الْقَدْرِۚ
Kelâma en güzel giriş şekillerinden biri de kelâmın konusuyla alâkalı bir şeyle başlamaktır. Böylece kelâmın maksadına işâret edilmiş olur. Surenin bu ilk ayeti berâetü-l istihlâl sanatının güzel bir örneğidir. (Kur’an Işığında Belağât Dersleri Bedi İlmi)
Ayet ibtidaiyyedir. İnne ile tekid edilmiş cümle faidei haber talebi kelamdır. İnne’nin ismi nâ zamiridir. Enzelnâ fiili inne’nin haberi olarak mahallen merfudur.
Car mecrur fî leyleti, enzelnâ fiiline müteallıqtır. Elqadri muzafun ileyhtir.
Cümlede müsnedin mazi fiil olması, hükmü takviye ve hudus ifade eder.
Elqadri’deki elif lam takısı ahdi ilmidir.
İbn Âşur, Kadr Suresindeki İnnâ enzelnâhu fî leyletil qadri (şüphesiz biz onu (Kur‟an‟ı) kadir gecesinde indirdik.) şeklindeki Kadir/1. ayet-i kerimesinden bahsederken de benzer açıklamalarda bulunur. Görüldüğü gibi bu ayet de Kevser Suresi’ndeki söz konusu ayet gibi, inne tekid edatıyla başlamaktadır. Kur’an’ın Kadir gecesi indirildiği bilgisine dair muhataplarda herhangi bir soru veya şüphe olmadığından, haberin te'kid edatıyla pekiştirilerek talebî formda gelmesi zâhiren duruma aykırı görünmektedir. Ancak İbn Âşur’a göre ayetteki te’kid edatı, muhataplarda bulunan herhangi bir şüphe veya tereddüt sebebiyle değil, Kur’an’ın büyüklüğünü ve değerini yüceltmek için gelmiştir. (İbn Âşûr, et-Tahrîr ve‟t-Tenvîr, c. XII, s. 456.)
Dolayısıyla Kevser Suresi’nde olduğu gibi bu ayette de haber, muktezâ-yı zâhire muğayir görünse de, muktezâ-yı hâle uygun formda gelmiştir.
Biz onu (Kur‟an‟ı) Kadir gecesinde indirdik ini müşterek lafza misal veren Fadl Hasan Abbâs, şunları söylemektedir: Burada elqadri kelimesinin şerefi ve bir konumu vardır. Takdir etmek manasında kullanmak mümkün olduğu gibi genişliğin zıddı darlık manasına tefsir etmek de mümkündür. Zira allahu yebsutur rızqa limen yeşâu ve yaqdiru (Allah dilediği kimselerin rızkını bollaştırır ve daraltır….) Rad 13/26.i bunu ifade etmektedir. Bu ayetteki elqadr kelimesi bu manaları muhtevidir; Zira Kadir gecesinin şerefi ve belli bir değeri vardır, bütün her şey bu gecede takdir edilir, bu gecede yeryüzüne inen meleklerin çokluğundan dolayı yeryüzü daralır. Ben bu manaya değindim ve bunu da çok sevdim. (Fadl Hasan Abbâs, el-Kelimâtu’l-Kur’âniyye ve Eseruhâ fi’d-Dirâsâti’l-Luğaviyye)
Zemahşeri de, Allah(c.c)’ın Kur'an’ı üç yönden yücelttiğini ifade eder.
Birincisi: İndirilmesini kendisine isnat edip bunu bir başkasına değil de kendisine mahsus kılmıştır. İkincisi: Şöhretine ve vurgulamaya ihtiyacı olmadığına belge olsun diye, açık ismini anmadan zamirle ifade etmiştir.
Üçüncüsü: İndirildiği vaktin şerefini yüceltmiştir. (Zemahşeri, Keşşaf, IV/780.)
وَمَٓا اَدْرٰيكَ مَا لَيْلَةُ الْقَدْرِۜ
Vav atıftır. İtiraziyye olması da caizdir. İstifham üslubunda talebi inşai isnadtır. Mâ, istifham harfi mübteda olarak mahallen merfudur. Edrâke fiili haber olarak mahallen merfudur. Mâ leyletu cümlesi edrâke fiilinin iki mefulu yerindedir. Mahallen mansubtur. İkinci mâ, istifham harfi mübteda olarak mahallen merfudur. Leyletu, haberdir. Elqadri muzafun ileyhtir.
Ferra, Yüce Allah(cc) Kur'an-ı Kerim'de; ve mâ yudrike (sana ne bildirdi.) Ahzab, 63: Şûra, 17: Abese,3. şeklinde geçen ayetlerde Hz. Peygamber (s.a.s.)’e bazı şeylerin bildirildiğini, ve mâ edrâke (sana ne bildirdi, bilir misin nedir) diye ifade edilen ayetlerde ise O’na (s.a.s.) o bahsedilen şeyin bildirilmediğini ifade eder. (Kurtubi, el-Camiu li-Ahkami’l-Kur’an)
Hâzin bu ifadenin; gecenin büyüklüğünü gösterme ve onun haberini dinleme adına teşvik yollu bir ifade tarzı olduğunu söyleyerek, sanki yüce Allah (c.c.): “O’nun kıymetini ve üstünlük derecesini sana bildiren, O’nun bilgisini sana ulaştıran nedir” demektedir. (Hâzin, Alâuddin Ali, Lübabüt-te’vil fî meânit-tenzil)
Cümlede müsnedin mazi fiil olması, hükmü takviye ve hudus ifade eder.
Müsnedin izafetle marife olması veciz anlatımın (az sözle çok mana ifade etme) yanında tazim ifade eder.
Ve mâ edrâke mâ leyletulqadri Sorusu, Kadir gecesinin şanının yüceliğini göstermek maksadıyla sorulmuştur. (Safvetü’t Tefâsir)
Mâ’ların tekrarında cinas -reddül aczi ales sadri sanatları vardır.
لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِنْ اَلْفِ شَهْرٍۜ
Leyletül qadri mübtedadır. Hayrun haberdir. Car mecrur min elfi, hayrun’a müteallıktır. Şehrin ise muzafun ileyhtir.
Ayet isti’nafi beyaniyye olarak fasılla gelmiştir. Mübteda ve haberden oluşan cümle faidei haber ibtidai kelamdır.
Müsnedün ileyhin izafetle marife olması, veciz ifadenin yanında tazim ve teşrif içindir.
Kadir gecesinin şanına fazla önem vermek ve onun yüceliğini göstermek için, Leyletul qadri (Kadir gecesi) terkibi üç defa zikredilerek itnâb yapılmıştır. (Safvetü’t Tefâsir)
Leyletul qadr tertid sanatı vardır.
Leyletulqadri ifadesi üçüncü kez zikredilerek “itnab” yapılmıştır. Bu şekilde bir anlatım tarzı işin büyüklüğünü ve fazlını beyan açısından çok önemlidir. Çünkü Kur’an’da bunun benzeri bir anlatım tarzı yoktur. Ayrıca, bu ayette elfi kelimesi sıfattan kinaye olarak kullanılmıştır. Bin ay ile yüce Allah'ın zamanın tümünü kastettiği belirtilmiştir. Çünkü Araplar bin sayısını birçok defa mübalağa olarak kullanırlar. Burada da Bin ay kesretten kinayedir.(Şevkani, Fethu’l-Kadîr, V/576.)تَنَزَّلُ الْمَلٰٓئِكَةُ وَالرُّوحُ ف۪يهَا بِاِذْنِ رَبِّهِمْۚ مِنْ كُلِّ اَمْرٍۙۛ
تَنَزَّلُ الْمَلٰٓئِكَةُ وَالرُّوحُ ف۪يهَا بِاِذْنِ رَبِّهِمْۚ
Elmelâiketu, tenezzelü fiilinin failidir. Errûhu, elmelâiketu’ya matuftur. Car mecrur fîhâ, tenezzelü fiiline veya elmelâiketu’nun mahzuf haline müteallıqtır. Takdiri mütelebbisîne (sarılmış, kaplanmış bir halde) şeklindedir.
Car mecrur biizni, tenezzelü fiiline müteallıqtır.
Şihab'ın beyanına göre fîhâ zamirinde iki vecih vardır:
1) Geceye ait olmasıdır ki, bu şekilde ruh, melaikeye atfedilerek, o gecede melekler ve ruh peyderpey iner demek olur, zahiri de budur.
2) Melâikeye ait, vav da hâliye olmasıdır ki, ruh içlerinde olduğu halde melekler iner demektir. (Elmalılı, Hak Dini, IX/345-346.)
Ayetteki, Rablerinin ifadesi, melekler için bir ta'zimi (büyüklüğü), günahkarlar için de tahkiri ifade eder. Buna göre Hak Teâlâ sanki, "Onlar Benim içindirler. Ben de onlar içinim" demek istemiştir. Bu ifadenin bizim hakkımızdaki benzeri de, "Sizin Rabbiniz gökleri ve yeri yaratan Allah'dır" (A'raf, 7/54) ayetidir. Cenâb-ı Hak Hz. Muhammed (s.a.s)'e de, "Hani Rabbin demişti ki..." (Bakara, 2/30) buyurmuştur. (Fahrettin Razi)
مِنْ كُلِّ اَمْرٍۙۛ
Car mecrur min külli, tenezzelü fiiline müteallıktır. Emrin muzafun ileyhtir.
Ayet isti’nafi beyaniyye olarak fasılla gelmiştir. Müsbet fiil cümlesi faidei haber ibtidai kelamdır.
Tetenezzelül melâiketu ver rûhu (Melekler ve Cebrail iner) inde, umûmîden sonra husûsî olan zikredilmiştir. Yüce Allah Cebrail'in şerefinin yüceliğine dikkat çekmek için meleklerden sonra onu ayrıca zikretti. (Safvetü’t Tefâsir)
Emrin’deki tenvin kesret ve tazim içindir.سَلَامٌ۠ۛ هِيَ حَتّٰى مَطْلَعِ الْفَجْرِ
Selamun mukaddem haberdir. Hıye muahhar mübtedadır. Hatta, gaye bildiren cer harftir. Car mecrur hatta matlaı, selamun’a müteallıqtır. Elfecri ise muzafun ileyhtir.
Ayet isti’nafiyye olarak fasılla gelmiştir. Cümlede takdim - tehir sanatı vardır.
Cümle faidei haber talebi kelamdır.
Cümlede müsnedün ileyh olan selamun kelimesinin nekre gelmesi tazim ve kesret ifade etmiştir
Bu ayette selamun hıye’deki hıye zamiri başa gelebilecekken, selamun ismi başa gelerek, müsned, müsned ileyh olarak takdim edilmiştir. Böylece takdim edilen selamun’ın ehemmiyeti belirtilmiş olmaktadır.
Razi’ye göre Selâmun hiye ifadesi, cennettir bu manasında olup kinaye vardır. Çünkü cennetin bir ismi de, selam yurdu’dur, yani selametten kalıba dökülmüş demektir. (Fahreddin Râzi)
Surede ayet sonlarındaki uyum hemen kendini göstermektedir. Ayetlerinََ ر “ra” harfi ile bitmesi bir fasıla oluşturmuş ve seci sanatı meydana gelmiştir. Emrin, şehrin, elqadri ve elfecri’de seci vardır. Kelime sonları ses bakımından birbiriyle uyumludur. (Zuhayli, et-Tefsiru’l-Münir, XV/577)
Kur’ân sûrelerinin bitişi de girişi gibi belîğdir. Sûreler o kadar güzel bir şekilde sona ermiştir ki muhâtab artık başka bir şey duymak istemez. Sûreler; duâ-vasiyet, farzlar, tahmîd ve tehlîl, öğüt, vaad ve vaîd gibi sûrede işlenen konuya uygun bir sözle sona erer. (Kur’an Işığında Belâğat Dersleri Bedi İlmi)
Surenin sonunda konuyu en güzel şekilde bağlayarak mükemmel bir sonuç teşkil eden bu ayet, sözün makâma ve girişe uygun güzel bir şekilde tamamlanması olan hüsnül inteha sanatının güzel bir örneğidir.
بِسْمِ اللّٰهِ الرَّحْمٰنِ الرَّح۪يمِ
لَمْ يَكُنِ الَّذ۪ينَ كَفَرُوا مِنْ اَهْلِ الْـكِتَابِ وَالْمُشْرِك۪ينَ مُنْفَكّ۪ينَ حَتّٰى تَأْتِيَهُمُ الْبَيِّنَةُۙ
Ayet abtidaiyye olarak fasılla gelmiştir.
Lem muzariyi cezm ederek manasını maziye çeviren nefiy harfidir. Müzekker cemi has ismi mevsul ellezîne, kâne’nin ismi olarak mahallen merfudur. Keferû mevsulün irabdan mahalli olmayan sılasıdır. Car mecrur min ehli, mahzuf hale muteallıktır. El kitâbi, muzafun ileyhtir. Müşrikîne, ehli’ye matuftur. Münfekkîne, kâne’nin haberi olarak mansubtur. Nasb alameti ye’dir.
Hatta, gaye ve cer harfidir. Muzariyi gizli enle nasb ederek manasını gaye bildiren masdara çevirmiştir.
En te’tiyehumul beyyinetu cümlesi masdarı müevvel olarak cer mahallinde, munfekkîne’ye mütealliktir. Münfekkîne, enfekke fiilinin ismi failidir.
Müsnedün ileyhin ismi mevsulle gelmesi mezkur kişileri tahkir içindir. İsmi mevsullerde tevcih sanatı vardır. Min, ba’diyet ifade eder.
El kitâbi ve el muşrikîne’deki tarif ahdi ilmidir.
Keferû - el müşrikîne, el beyyine - el kitâbi kelimeleri arasında muraatün nazir sanatı vardır.
Ehli kitab müşriklere takdim edilmiştir.
Cenâb-ı Hak, niçin, "Ehl-i Kitab"tan demiş de, "Yahudi ve hristiyanlardan" dememiştir? Çünkü, "ehl-i kitab"tan ifadesi, onların, alim olduklarına delalet eder ki bu da, ya daha çok tazimi gerektirmiştir, -ki işte bu sebeple de bunlar, "Yahudi ve hristiyanlardan..." diye değil de, bu lakapla zikredilmişlerdir. Yahut, bunların alim olmaları, küfürlerinin daha fazla çirkin olmasını gerektirmiştir; daha fazla cezayı hak ettiklerine dikkat çekmek için de, işte bu vasıfla zikredilmişlerdir. Cenâb-ı Hak, "kafir olanlar" ifadesini, ehl-i kitab ve müşrikler olarak tefsir etti. Binâenaleyh bu, hepsinin, küfürde aynı olmalarını gerektirir. İşte bu yüzden ulema, "Küfür, tek bir millettir" demişlerdir. O halde yahudi müşrike, müşrik de yahudiye varis olabilir. (Fahrettin Razi)
Kîtab ehlinden yahudi ve hristiyanlardan demektir ve müşriklerden lâfzı kitab ehlinden lâfzına atf ile cer mahallîndedir. İbn Abbâs dedi ki: Kitab ehli Yesrib'de bulunan yahudilerdir. Bunlar Kurayza, Nadir ve Kaynuka oğullarıdır. Müşrikler ise Mekke ve civarında bulunanlar ile Medine ve civarında bulunanlardır. Maksat Kureyş müşrikleridir. Ayrılmayacaklardı; küfürlerinden vazgeçmeyecek, başka yola sapmayacaklardı demektir. Kendilerine apaçık delil gelinceye kadar. Yani apaçık delil onlara gelinceye kadar. Bu da Muhammed s.a.v’dir. (Kurtubi)رَسُولٌ مِنَ اللّٰهِ يَتْلُوا صُحُفاً مُطَهَّرَةًۙ
Rasûlun, önceki ayetteki beyyinetu’dan bedeli küldür. Car mecrur min allâhi, rasûlun’un mahzuf sıfatına muteallıqtır. Yetlû cümlesi rasûlun için ikinci sıfattır. Suhufen, yetlû fiilinin mefulüdür. Mutahheraten, suhufen’in sıfatıdır.
Sıfatlar dolayısıyla cümlede itnab sanatı vardır.
Ayette mütekellimin Allah Teala olması hasebiyle, lafzı celalde tecrit sanatı vardır.
Suhufen’deki tenvin tazim ve nev ifade eder.
Rasûlun - Allahi kelimeleri arasında muraatün nazir sanatı vardır.
Allah'tan bir resûl... ifadesi beyyine'den ya bizzat bedeldir ya da muzâf takdiri ile (vahyü Resûlin) bedeldir veya mübteda’dır, onlara tertemiz sahifeler okur kavli de sıfatıdır yahut haberidir. Resûl a.s her ne kadar ümmi idiyse de fakat o eski suhuflarda olanların benzerini okuyunca okuryazar gibi olmuştur. Resûl’dan murat edilen Cebrâîl a.s'dır da denilmiştir. Suhuf’ların tertemiz olması, onlardaki şeye batılın karışmamasındandır ya da ona ancak temiz olanların el sürmelerindendir. (Beydavi)
Yüce Allah, hattâ te’tiyehumulbeyyinetu (Onlara delil gelinceye kadar) ini rasûlun minellahi yetlû suhufen mutahharatün (Allah tarafından gönderilmiş peygamber, tertemiz sahifeleri okumaktadır.) i ile açıklamıştır ki bu, icmalden sonra tafsildir.
Yetlû suhufen mutahharatün (Tertemiz sahifeleri okuyor" inde istiâre-i tasrîhiyye vardır. Burada mutahharatün (tertemiz) kelimesi müsteâr olarak kullanılmıştır. Çünkü sahifelerin bâtıldan uzak oluşu pisliklerden temizlenmesine benzetilmiştir. (Safvetü’t Tefâsir)
ف۪يهَا كُتُبٌ قَيِّمَةٌۜ
Kütübün muahhar mübtedadır. Qayyimetun, kütübün’ün sıfatıdır. Cümle nasb mahallinde suhufen için ikinci sıfattır.
Ayet fasılla gelmiştir. Fasıl sebebi kemali ittisaldır. Cümlede takdim tehir ve icazı hazif sanatları vardır. Car mecrur fîha mahzuf mukaddem habere muteallıqtır. Müsnedün ileyhin nekira gelmesi tazim ve teşrif ifade eder.
O sayfalarda, en doğru hükümler vardır; onlardadır bütün kıymetli kitaplar, yani doğru sabit kitaplar, bozulmaz, devamlı hak yazıları o temiz sayfaların içindedir. Ki bunlar işte o "oku" diye okunması emrolunan Kur'ân sayfaları, Kur'ân sûreleridir. O kâfirler, böyle temiz sayfalar okuyacak bir Allah Resulü gelinceye kadar bulundukları hâl ve vaziyetten, din ve inançtan ayrılacak değillerdi. Öyle bir beyyine gelmedikçe tamamen hak ve tevhid dinini bilip de yerleşecek ve hallerini değiştirecek bir durumda bulunmuyorlardı ve bunda özürlü olabilirlerdi. (Elmalılı)وَمَا تَفَرَّقَ الَّذ۪ينَ اُو۫تُوا الْـكِتَابَ اِلَّا مِنْ بَعْدِ مَا جَٓاءَتْهُمُ الْبَيِّنَةُۜ
Mâ nafiyedir. Has ismi mevsul ellezîne, teferraqa fiilinin faili olarak mahallen merfudur.
Ûtûl kitâbe, mevsulü her zaman takib eden sılasıdır. İrabdan mahalli yoktur.
İlla hasr harfidir. Car mecrur min ba’di, teferraqa fiiline muteallaktır. Mâ masdariyyedir. Câethumul beyyinetu cümlesi masdarı müevvel olarak ba’di’nin muzafun ileyhidir. Mecrur mahaldedir.
Vav isti’nafiyedir. Cümle irabdan mahalli olmayan müste’nefe cümlesidir. Menfi fiil cümlesi formunda talebi inşai isnadtır. Müsnedün ileyh, bahsi geçenlerin adının anılması kerih görüldüğü ve muhatap tarafından bilindiği için ismi mevsulle marife olmuştur.
Câet fiilinin mefulü hum, fail el beyyinetu’ya takdim edilmiştir.
El beyyinetu’daki tarif ahdi sarihidir.
Nefiy harfi mâ ve illa ile oluşan kasır nedeniyle cümle faidei haber talebi kelamdır.
Kitap ehli, ancak kendilerine apaçık delil geldikten sonra ayrılığa düştüler. Fakat o kendilerine kitap verilenler, yani o kitap ehli veya bilhassa onların bilginleri olan okur yazar takımı ancak kendilerine o beyyine (apaçık mucize) geldikten sonra ayrıldılar, ayrılığa düştüler. Kimisi o beyyineye, o Resule iman ettiği halde, kimisi küfre sapıp eski hallerinde kalmakta ısrar ederek tefrika (ayrılıkçılık) çıkardılar. (Elmalılı)
وَمَٓا اُمِرُٓوا اِلَّا لِيَعْبُدُوا اللّٰهَ مُخْلِص۪ينَ لَهُ الدّ۪ينَ حُنَفَٓاءَ وَيُق۪يمُوا الصَّلٰوةَ وَيُؤْتُوا الزَّكٰوةَ وَذٰلِكَ د۪ينُ الْقَيِّمَةِۜ
وَمَٓا اُمِرُٓوا اِلَّا لِيَعْبُدُوا اللّٰهَ مُخْلِص۪ينَ لَهُ الدّ۪ينَ حُنَفَٓاءَ وَيُق۪يمُوا الصَّلٰوةَ وَيُؤْتُوا الزَّكٰوةَ
Vav hal vav’ı, cümle haldir. Mâ ise nafiyedir. İllâ hasr harfidir. Ya’budû fiiline dahil olan lam lâmut ta’lildir. Fiili gizli enle nasb ederek manasını sebep bildiren masdar yapmıştır. En ve masdarı müevvel lam’la birlikte umirû fiiline muteallıqtır. Allahe ya’budu fiilinin mefulüdür. Muhlisîne ya’budu fiilinin failinden haldir.
Car mecrur lehu, ismi fail olan muhlisine’ye muteallıktır. Eddîne, muhlisîne’nin mefulüdür. Hunefâe cümlesi ya’budu fiilinin failinden ikinci haldir.
Ve yuqîmû… ve yu’tû.. cümleleri liya’budullahe... cümlesine matuftur. Essalâte, yuqîmû fiilinin, ezzekâte yu’tû fiilinin mefulu bihidir.
Salâte- zekâte kelimeleri arasında muvazene, cinas ve lüzum ma la yelzem sanatları vardır.
Umirû fiili meçhul bina edilerek faile değil mefule dikkat çekilmiştir.
Bu te dîni sadece Allah’a tahsis ederek O’na ibâdet etmekle emrolundukları zikredilmiş. Kasr-ı mevsuf ale-s sıfattır. Muhâtabın tereddüt ettiği konu açıklığa kavuşturulmuştur. Yâni onlar; hem Allah’a, hem de O’na yaklaştırsın diye putlara ibâdet ediyorlardı. Dolayısıyla putlara değil, sâdece Allah’a ibâdet etmeleri açıkça ifâde edilerek kasr-ı tâyin olmuştur. Kuran Işığında Belagat Dersleri Meani İlmi)
وَذٰلِكَ د۪ينُ الْقَيِّمَةِۜ
Vav atıf veya haliyedir. İsti’nafiyye olduğu da söylenmiştir. İşaret ismi zalike mübteda, dînu, haberdir. El qayyimeti muzafun ileyhtir.
İsim cümlesi formunda faidei haber ibtidai kelamdır.
Müsnedün ileyhin ismi işaretle marife olması işaret edilene tazim ve teşrif ifade eder.
Müsnedin izafetle marife olması, az sözle çok anlam ifade etme, yani veciz anlatım amacına matuftur. Tazim ifade eden bir kelimeye muzaf olması müsnede şeref kazandırmıştır.
Zâlike‘de istiare vardır. Bilindiği gibi işaret isimleri mahsus şeyler için kullanılır. Burada olduğu gibi akli bir şeye işaret ismiyle işaret edilirse, akli olan hissi olana benzetilmiş olduğundan, istiare oluşur. Cami her ikisindeki vucudun tahakkukudur.
Zalike ile müşarun ileyh en kâmil bir şekilde ayırt edilir. Dil alimleri sadece mühim bir haber vermek istedikleri zaman müşârun ileyhi bu işaret ismiyle kamil olarak temyiz ederler. Çünkü bu şekilde işaret ederek verdikleri haber başka hiçbir kelamdan bu kadar açık bir şekilde ortaya konmaz. (Duhân Sûresi Belaği Tefsiri, Muhammed Ebu Musa, Duhan/57)
El qayyimeti’deki el takısı ahdi sarihidir.
Halbuki onlar, dini sadece Allah'a tahsis ederek, Allah'ı birleyerek, ancak Allah'a ibadet etmekle, namazı kılmakla ve zekatı vermekle emrolunmuşlardır. İşte dosdoğru din budur. (Elmalılı)
İhlas, herhangi bir işi, yapmaya götüren başka sebeplerin tesiri olmadan, sadece tek bir sebepten ötürü yapmaya denir. (Fahrettin Razi)
اِنَّ الَّذ۪ينَ كَفَرُوا مِنْ اَهْلِ الْـكِتَابِ وَالْمُشْرِك۪ينَ ف۪ي نَارِ جَهَنَّمَ خَالِد۪ينَ ف۪يهَاۜ اُو۬لٰٓئِكَ هُمْ شَرُّ الْبَرِيَّةِۜ
اِنَّ الَّذ۪ينَ كَفَرُوا مِنْ اَهْلِ الْـكِتَابِ وَالْمُشْرِك۪ينَ ف۪ي نَارِ جَهَنَّمَ خَالِد۪ينَ ف۪يهَاۜ
Müzekker cemi has ismi mevsul ellezîne, inne’nin ismi olarak mahallen mansubdur. Keferû mevsulün irabdan mahalli olmayan sılasıdır. Car mecrur min ehli, mahzuf hale muteallıqtır. El kitâbi, muzafun ileyhtir. Müşrikîne, ehli’ye matuftur.
Ayet isti’nafiye olarak fasılla gelmiştir. Cümle inne ile tekid edilmiş faidei haber talebi kelamdır. İsmi mevsulde tevcih sanatı vardır.
Ehli kitab kafirlere takdim edilmiştir.
İnne’nin isminin, ismi mevsulle gelmesi mezkur kişileri tahkir içindir. Min, ba’diyet ifade eder.
El kitâbi ve el muşrikîne’deki tarif ahdi sarihidir.
Keferû - el muşrikîne kelimeleri arasında muraatün nazir sanatı vardır.
Cümlede icazı hazif sanatı vardır. Car mecrur fî nâri cehenneme, inne’nin mahzuf haberine muteallıqtır. Hâlidîne, mahzuf haberdeki zamirden haldir. Fîha’nın müteallakıdır.
Önceki küfredenler ahde haml olunsa (bilinen kâfirler olduğu kabul edilse) bile bunun, sevk itibarıyla istiğrak (hepsini içine alması) için genel olması gerekir. Çünkü küfrün hükmünü beyan için kübra (büyük önerme) yerindedir. Ancak bu küllî oluş, o beyyine (açık delil) geldikten sonra küfredenlere ait olmak üzere bunda da bir ahit mânâsı yok değildir. Şu halde şöyle demek olur: O açık delil geldikten sonra onu inkâr eden bütün kâfirler gerek kitap ehlinden olsun, gerek puta tapanlardan olsun, hepsi ebedî olmak üzere cehennem ateşindedirler. Kıyamet günü cehenneme gidecekler, orada ebedî olarak kalacaklardır. (Elmalılı)
اُو۬لٰٓئِكَ هُمْ شَرُّ الْبَرِيَّةِۜ
İşaret ismi mübtedadır. Huve fasıl zamiri, şerrul beriyyeti haberdir.
Fasılla gelen cümle, beyani isti’naf veya ta’liliyedir. Fasıl zamiriyle tekid edilen cümle faidei haber talebi kelamdır.
Müsnedün ileyhin ismi işaretle marife olması işaret edilene tahkir ifade eder. Müsnedin izafetle marife olması, az sözle çok anlam ifade etme, yani veciz anlatım amacına matuftur.
El beriyye’deki el takısı cins için, hakiki istiğrak ifade eder.
İşte onlar yaratılmışların en kötüsüdürler yani mahlûkatın demektir. Aslı üzere hemze ile berieti de okunmuştur. (Beydavi)
اِنَّ الَّذ۪ينَ اٰمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِۙ اُو۬لٰٓئِكَ هُمْ خَيْرُ الْبَرِيَّةِۜ
Müzekker cemi has ismi mevsul ellezîne, inne’nin ismi olarak mahallen mansubdur. Âmenû, mevsulün irabdan mahalli olmayan sılasıdır. Ve amilû cümlesi sılaya matuftur. Salihâti, amilû fiilinin mefulu bihidir.
Ayetin sonundaki isim cümlesi inne’nin haberi olarak mahallen merfudur.
İşaret ismi mübtedadır. Huve, fasıl zamiri hayrul beriyyeti haberdir.
Ayet isti’nafiyye olarak fasılla gelmiştir. Cümle inne ile tekid edilmiş faidei haber talebi kelamdır. İsmi mevsulde tevcih sanatı vardır.
Âmenû’dan sonra amilûs salihâti’nin zikri hususun umuma atfı babında itnabtır.
Fasıl zamiriyle tekid edilen son cümle faidei haber talebi kelamdır.
Müsnedün ileyhin ismi işaretle marife olması işaret edilene tazim ifade eder. Müsnedin izafetle marife olması, az sözle çok anlam ifade etme, yani veciz anlatım amacına matuftur.
El beriyye’deki el takısı cins için, hakik istiğrak ifade eder. Kelimenin tekrarı lafzi tekidtir.
Âmenû - keferû, şerru - hayru kelimeleri arasında tıbakı icab, el beriyyeti, hum, ulâike, ellezîne, inne kelimelerinin tekrarında itnab, cinas ve reddül aczi ales sadri sanatları vardır.
İnnellezîne keferû min ehlil kitâbi (Ehl-i kitaptan kâfir olanlar var ya) i ile innellezîne âmenû ve amilussâlihâti (İman edip sâlih amel işleyenler var ya) i arasında mukabele sanatı vardır. Bu mukabele, itaatkârların nimeti ile isyankârların azabı arasındadır. (Safvetü’t Tefâsir)
Sâlih amel işleyenler cümlesinde, hem ”sâlih amel" hem de ”işleyen" kelimelerinin çoğul oluşu, bir kişinin bütün sâlih amelleri işlemekle mükellef olmadığına delâlet etmektedir. Aksine, her ferdin sâlih amelden bir payı vardır. Zenginin payı vermek, fakirin payı almak, sabretmek ve kanaat etmektir. İşte onlar şeref, fazilet, iman ve taatin zirvesi ile nitelenen yaratıkların en hayırlılarıdırlar. Bu , insanın melekten daha üstün olduğuna delil gösterilmiştir. Çünkü inananlar’dan maksat, insanlardır. Yaratık kelimesi, meleklere ve cinlere de şamildir. (Ruhul Beyan)جَزَٓاؤُ۬هُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ جَنَّاتُ عَدْنٍ تَجْر۪ي مِنْ تَحْتِهَا الْاَنْهَارُ خَالِد۪ينَ ف۪يهَٓا اَبَداًۜ رَضِيَ اللّٰهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُۜ ذٰلِكَ لِمَنْ خَشِيَ رَبَّهُ
جَزَٓاؤُ۬هُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ جَنَّاتُ عَدْنٍ تَجْر۪ي مِنْ تَحْتِهَا الْاَنْهَارُ خَالِد۪ينَ ف۪يهَٓا اَبَداًۜ
Cezâuhum, mübtedadır. Mekan zarfı inde, cezâuhum’a veya ondaki zamirin mahzuf haline müteallıktır. Rabbihim muzafun ileyhtir. Cennâtu haberdir. Adnin, cennâtin’in muzafun ileyhidir.
Tecrî... cümlesi, cennâtu için sıfattır. Mahallen merfudur. Car mecrur min tahtihâ, tecrî fiiline muteallıqtır. El enhâru fiilin muahhar failidir. Hâlidîne, amili mahzuf olan haldir. Takdiri duhûleha (Oraya giriş) dır. Car mecrur fîhâ ve zaman zarfı ebeden, halidîne’ye muteallıqtır.
Ebeden - hâlidîne, el enhâru - tecrî, adnin - cennâtin kelimeleri arasında muraatün nazir sanatı vardır.
Ayet beyani isti’naf olarak fasılla gelmiştir.
İnde rabbihim izfetinde inde, Rab ismine muzaf olduğu, hum zamiri de yine Rab ismine muzafun ileyh olduğu için şeref kazanmıştır.
Ayette mütekellim Allah Teala’dır. Dolayısıyla Rab isminde tecrit sanatı vardır.
Belâgat ilminde önemli bir kavram olarak kabul edilen “mübalağa” sanatını göz önüne alarak Beydavi ayeti şu şekilde tefsir etmektedir: Bu ifadede çeşitli mübalağalar vardır. Şöyle ki; övgünün başa alınması, kendilerine verilen ikramın vasıflandırıldıkları şeye mukabil olduğunu gösteren karşılığın zikredilmesi, bunun Rableri katından olmasına hükmedilmesi, cennet lafzının cennat şeklinde çoğul gelip izafetle ve nimetinin artması ile kayıtlanması ve (sonsuzluğun) ebeden lafzının, halidîne lafzı ile (ebedilikle) tekid edilmesi mübalağa içindir. Müfessirimizin burada mübalağa sanatına dair zikrettiği edebî inceliklerin hiçbirisi Keşşâf’ta yer almazken Ebussuûd, tefsîrinde bu açıklamalar mevcuttur. (Süleyman Gür Kazi Beyzavi Tefsirinde Belagat İlmi Ve Uygulanışı dr.tez.)
Bu sûrede kâfirlerin cehennem ateşinde ebedî oluşları ebeden kelimesi ile tekit edilmemiş olduğu halde müminlerin cennetlerde ebedî oluşları açıkça te'bid (devam ettirme) ile de tekit edilmiştir. Râzî Tefsiri’nde buna iki vecih söylemiştir:
Birincisi: Rahmetin, öfkeden daha fazla olduğuna tenbihtir.
İkincisi: Cezalar, hadler, keffaretler birbirine girer. Fakat sevabın kısımları birbirine girmez.
(Elmalılı)
رَضِيَ اللّٰهُ عَنْهُمْ وَرَضُوا عَنْهُۜ
Aynı üslupla gelen Ve radû anhu cümlesi öncesine matuftur.
İnne’nin ikinci haberi olmasına da cevaz vardır. Allâhu fiilin failidir. Car mecrur anhum, fiile muteallıqtır.
İsti’nafiye olarak fasılla gelen cümle, dua cümlesidir.
Müsbet fiil cümlesi, faidei haber ibtidai kelamdır.
Lafzı celalde tecrit sanatı vardır.
Radiye - radû kelimeleri arasında iştikak cinası ve reddül aczi ales sadri sanatları vardır.
ذٰلِكَ لِمَنْ خَشِيَ رَبَّهُ
İşaret ismi zalike, mübtedadır, mahallen merfudur. Cümlede icazı hazif vardır. Men müşterek ismi mevsuldür. Mecrur mahaldedir. Car mecrur limen mahzuf habere müteallıktır. Haşiye cümlesi mevsulün sılasıdır.
İsmi mevsulde tevcih sanatı vardır.
Beyani isti'naf olarak fasılla gelmiştir. Müsnedün ileyhin ismi işaretle marife olması işaret edilene tazim ve teşrif ifade eder.
Zâlike‘de istiare vardır. Bilindiği gibi işaret isimleri mahsus şeyler için kullanılır. Burada olduğu gibi akli bir şeye işaret ismiyle işaret edilirse, akli olan hissi olana benzetilmiş olduğundan, istiare oluşur. Cami her ikisindeki vucudun tahakkukudur.
Rabbehu izafeti muzafun ileyhin şanı içindir.
Rab isminde tecrit sanatı vardır. Rabbi - Allahu kelimeleri arasında muraatün nazir sanatı vardır.
Allah onlardan râzı oldu. Bu da mükâfatlarının artırılacağını gösteren yeni söz başıdır. Onlar da ondan râzı oldular çünkü onları umdukları en yüksek dereceye çıkarmıştır. (Bu) yani zikredilen mükâfat ve Allah’ın rızâsı Rabbinden korkan içindir çünkü Allah korkusu işin başıdır ve her hayrın sebebidir. (Beydavi)
Surenin sonunda konuyu en güzel şekilde bağlayarak mükemmel bir sonuç teşkil eden bu ayet, sözün makâma ve girişe uygun güzel bir şekilde tamamlanması olan hüsnül inteha sanatının güzel bir örneğidir.
Kadir Suresi’ni okurken, saniyeler içerisinde, aklı farklı alemlerde dolaştı. Kadir Gecesi’ni düşündü. O gece ve o gecede indirilen Kur’an-ı Kerim için Allah’a hamdetti. Rasulullah (sav) Efendimiz’i andı ve salavat getirdi. Boşa vakit kaybetmeye meyilli olan nefsinin haline hüzünlendi. Yitip giden kıymetli gün ve gecelerinin pişmanlığında kavruldu. Mekke ve Medine’de geçirdiği Ramazan günlerini ve 27. gecesinin müthiş kalabalıklarını hatırladı. Ramazan ayını özlediğini hissetti. Kur’an-ı Kerim’ini sıkıca tuttu. Onun kıymetini bilen ve kendisinde gizlenmiş her bereketinden faydalanan kullardan olmak için Allah’a dua etti. Ey alemlerin rabbi olan Allahım! Ömrün ve ölümün hayırlısını ve kolayını, Senden niyaz ederiz. Bizi, yaşadıkça ömrü bereketlenenlerden, ahlakı güzelleşenlerden, amelleri samimileşenlerden, sevapları çoğalanlardan ve günahları affolunanlardan eyle. Sahip olduğumuz boş vakitlerin kıymetini bilerek için dolduran, zamanını Senin rızana uygun şekilde değerlendiren ve namazı, zekatı daim olan kullarından eyle. Mekke ve Medine topraklarına ayak basanlardan ve oralarda bulunduğu her anın kıymetini bilenlerden olmak duasıyla.
Amin.
