لَوْ كَانَ ف۪يهِمَٓا اٰلِهَةٌ اِلَّا اللّٰهُ لَفَسَدَتَاۚ فَسُبْحَانَ اللّٰهِ رَبِّ الْعَرْشِ عَمَّا يَصِفُونَ
Sıra | Kelime | Anlamı | Kökü |
---|---|---|---|
1 | لَوْ | eğer |
|
2 | كَانَ | olsaydı |
|
3 | فِيهِمَا | ikisinde |
|
4 | الِهَةٌ | tanrılar |
|
5 | إِلَّا | başka |
|
6 | اللَّهُ | Allah’tan |
|
7 | لَفَسَدَتَا | ikisi de bozulup gitmişti |
|
8 | فَسُبْحَانَ | yüce(münezzeh)dir |
|
9 | اللَّهِ | Allah |
|
10 | رَبِّ | sahibi |
|
11 | الْعَرْشِ | arş’ın |
|
12 | عَمَّا | şeylerden |
|
13 | يَصِفُونَ | nitelendirdikleri |
|
لَوْ كَانَ ف۪يهِمَٓا اٰلِهَةٌ اِلَّا اللّٰهُ لَفَسَدَتَاۚ فَسُبْحَانَ اللّٰهِ رَبِّ الْعَرْشِ عَمَّا يَصِفُونَ
لَوْ gayr-ı cazim şart harfidir. Cümleye muzâf olur.
كَانَ nakıs, mebni mazi fiildir. İsim cümlesinin önüne geldiğinde, ismini ref haberini nasb eder. ف۪يهِمَٓا car mecruru كَانَ ’nin mahzuf mukaddem haberine mütealliktir.
اٰلِهَةٌ kelimesi كَانَ ’nin muahhar ismi olarak mahallen merfûdur.
اِلَّا kelimesi غير anlamında isimdir. اللّٰهُ lafza-i celâli اٰلِهَةٌ ’nin sıfatı olup merfûdur.
لَ harfi لَوْ ’in cevabının başına gelen rabıtadır.
فَسَدَتَا fiili şartın cevabı olup fetha üzere mebni mazi fiildir. تْ te’nis alametidir. Zamir olan tesniye elifi fail olarak mahallen merfûdur.
فَ istînâfiyyedir. سُبْحَانَ mahzuf fiilin mef’ûlu mutlakı olarak mahallen mansubdur. Takdiri; نسبّح (tesbih ederiz.) şeklindedir. Aynı zamanda muzâftır. اللّٰهِ lafza-i celâli muzâfun ileyh olup kesra ile mecrurdur.
رَبِّ kelimesi اللّٰهُ lafza-i celâlin sıfatı olup lafzen mecrurdur. Aynı zamanda muzâftır. الْعَرْشِ muzâfun ileyh olup kesra ile mecrurdur.
Varlıkları niteleyen kelimelere sıfat denir. Arapça’da sıfatın asıl adı na’t ( النَّعَتُ )dır. Sıfatın nitelediği isme de men’ut ( المَنْعُوتُ ) denir. Bir ismi doğrudan niteleyen sıfata hakiki sıfat, dolaylı olarak niteleyen sıfata da sebebi sıfat denir.
Sıfat ile mevsuftan oluşan tamlamaya sıfat tamlaması denir. Sıfat tek kelime (isim), cümle ve şibh-i cümle olabilir. Ve sıfat birden fazla gelebilir. (Arapça Dilbilgisi Ayetlerle Nahiv Bilgisi)
مَا ve masdar-ı müevvel, عَنْ harf-i ceriyle birlikte سُبْحَانَ ’ye mütealliktir.
يَصِفُونَ fiili نَ ’un sübutuyla merfû muzari fiildir. Zamir olan و ’ı fail olarak mahallen merfûdur.
لَوْ كَانَ ف۪يهِمَٓا اٰلِهَةٌ اِلَّا اللّٰهُ لَفَسَدَتَاۚ
Ayet, istînâfiyye olarak fasılla gelmiştir. Cümle şart üslubunda haberî isnaddır. Müspet mazi fiil sıygasındaki كَانَ ف۪يهِمَٓا اٰلِهَةٌ اِلَّا اللّٰهُ cümlesi şarttır.
كَانَ ’nin dahil olduğu cümlede, îcâz-ı hazif ve takdim-tehir sanatı vardır. Nakıs fiil كَانَ ’nin mahzuf mukaddem haberine mütealliktir. اٰلِهَةٌ, muahhar ismidir.
İstisna edatı اِلَّا , gayrı manasındadır. Lafza-i celâl, اٰلِهَةٌ için sıfattır.
Bu cümlede كَانَ ’nin tam fiil olması da caizdir. لَفَسَدَتَاۚ, şartın cevabıdır. لَ, cevabın başına gelen rabıtadır. Müspet mazi fiil sıygasında, faide-i haber ibtidaî kelamdır.
Nahivciler لَوْ edatını, şart gerçekleşmediği için cevabının da gerçekleşmemesini gerektiren bir edattır, diye tanımlamaktadırlar. Başka bir deyişle “şart bulunmadığından cevabın da bulunmadığını” ifade eder. (Abdullah Hacibekiroğlu, Arap Dilinde Edatların Metinde Kurduğu Anlamsal İlişkiler Doktora Tezi)
لَوْ harfinin dahil olduğu hem şart hem de ceza fiili mazi olur. Ancak bir nükte için muzariye de dahil olabilir. (Fatma Serap Karamollaoğlu, Kur'an Işığında Belâgat Dersleri Meânî İlmi)
Semavat ve arzın fesadından murad, şu anda bulunan nizamın bozulmasıdır ki bu da O’nun vahdaniyetinin delilidir. Yani madem ki bu nizam bozulmuyor o halde Allah’tan başka ilâh yoktur. Bu ispat üslubu, bedî’ sanatlardan mezheb-i kelamîdir. (Fatma Serap Karamollaoğlu, Kuran Işığında Belâgat Dersleri Bedî’ İlmi)
Ayette göklerin ve yerin bozulmaması, Allah Teâlâ’nın birliğine delil getirilmiştir. Bunun anlamı şudur: Eğer o ikisinde (göklerde ve yerde) Allah’tan başka tanrılar olsaydı, ikisi de bozulup gitmişti. Gökler ve yer bozulup gitmediğine göre onlarda Allah’tan başka tanrı yoktur. Çünkü şartın -yani göklerin ve yerin bozulmasının- batıl olması, şart koşulanın -yani tanrıların birden çok olmasının- da batıl olmasını gerektirir. (Dr. Mustafa Aydın Arap Dili Belâgatında Bedî‘ İlmi Ve Sanatları)
Nahivclere göre اِلَّا gayr anlamındadır. Buna göre ifadenin anlamı, “Şayet onların idaresini üzerine alan ve onları yöneten, onların yaratıcısı olan Allah'tan başkası olsaydı, her ikisi de muhakkak ki harap olup gitmişti.” şeklinde olur. Buradaki اِلَّا ’nın istisna anlamında olması caiz değildir. Çünkü biz bunu istisna anlamına alacak olsaydık, o zaman mana, “Şayet o yer ile gökte, yanlarında Allah'ın bulunmadığı ilâhlar olsaydı, o zaman o yer ile gök fesada uğrardı.” şeklinde olurdu ki “Yanlarında Allah'ın da bulunduğu ilâhlar olsaydı, bir fesat meydana gelmezdi" demek olur ki bu yanlıştır. (Fahreddin er-Râzî)
Söz sahibi bazen de bir kimseyi/şeyi övmek amacıyla haber formu kullanabilir. [Arşın sahibi Allah onların nitelemelerinden uzaktır, yücedir] ayet-i kerimesi bunun bir örneğidir.
Ayet-i kerime, övgü ve medih manalı haber cümlesidir. Haber manasıyla birlikte Allah Teâlâ’yı medih manası taşıdığı için idmâc sanatı vardır.
فَسُبْحَانَ اللّٰهِ رَبِّ الْعَرْشِ عَمَّا يَصِفُونَ
فَسُبْحَانَ lafzındaki فَ isti’nafiyyedir. سُبْحَانَ mahzuf bir fiilin mef’ûlü mutlakı olarak mansubdur. Takdiri نسبّح (Tesbih ederiz) olan fiilin hazfi, îcâz-ı hazif sanatıdır.
Allah lafzının izmar makamda izhar edilişi mehabet terbiyesi içindir. (Âşûr)
رَبِّ الْعَرْشِ, lafza-i celâl için sıfattır. Sıfat, mevsûfunun sahip olduğu bir özelliğe işaret etmek için yapılan tetmim ıtnâbı sanatıdır.
فَسُبْحَانَ اللّٰهِ izafeti muzâfın, رَبِّ الْعَرْشِ izafeti ise muzâfun ileyhin şan ve şerefine işaret eder.
مَا müşterek ism-i mevsûlu, عَنْ harf-i ceriyle birlikte سُبْحَانَ ’ye mutealliktir. Sılası olan يَصِفُونَ cümlesi, müspet muzari fiil sıygasında faide-i haber ibtidaî kelamdır. مَا ’nın masdariye olması da caizdir.
Ayette mütekellim Allah Teâlâ’dır. Dolayısıyla lafza-i celâllerde ve Rabb isminde tecrîd sanatı vardır.
Zamir makamında ism-i celilin zahir olarak zikredilmesi heybet uyandırması içindir.
Burada zamir makamında ism-i ceilin zahir olarak zikredilmesi, hükmün illetini bildirir ve verilen haberin kesinliğini ifade eder. Hükmü kesinleştirmek için yapılan bu tekrarda ıtnâb ve reddü’l-acüz ale’s-sadr sanatları vardır.
Allah ve Rabb isimlerinin arka arkaya gelmesiyle Rabbin Allah olduğu, Allah’tan başka Rabb olmadığı vurgulanmıştır. (Fâdıl Sâlih Sâmerrâî, Beyânî Tefsir Yolu, c. 4, s. 234)
سُبْحَانَ اللّٰهِ sözü O'nun fiillerinden ve sıfatlarından münezzeh olduğunu, yaptıklarından sorguya çekilmekten münezzeh olduğunu, çünkü bütün bu sıfatlarının kâmil derecede olduğunu ifade eder. (Fâdıl Sâlih Sâmerrâî, Beyânî Tefsir Yolu, c. 4, s. 61)
Burada رَبِّ الْعَرْشِ tabiri zikredilmiştir. Çünkü daha önce Allah Teâlâ’nın yanında bulunan meleklerin, gece gündüz onu tesbih ettikleri zikredilmiştir. Dolayısıyla burada arşın zikredilmesi münasip olmuştur. (Fâdıl Sâlih Sâmerrâî, Beyânî Tefsir Yolu, c. 4, s. 56)
اٰلِهَةٌ - اللّٰهِ kelimelerinin arasında iştikak cinası, رَبِّ - اٰلِهَةٌ - اللّٰهِ kelimeleri arasında mürâât-ı nazîr sanatı vardır.